Termin ontologia oznacza naukę o tym co jest (z greckiego pochodzi od słowa "być"). W taki też sposób o swojej pierwszej filozofii mówił Arystoteles. Z tego też względu, w takim ujęciu terminu, ontologia miała zajmować się przede wszystkim omówieniem poszczególnych właściwości bytu. Jednak zadania otologii nie kończą się wyłącznie na określaniu i definiowaniu terminów najbardziej podstawowych. Co ciekawe, nie zawsze konieczne jest, dla ontologów, dotarcie do tych podstawowych znaczeń, czasem bowiem wystarczy ogólne zdefiniowanie pewnych twierdzeń, a tym samym ogólne przeprowadzenie konkretnej analizy.
Ontologia, aby była w odpowiedni sposób rozumiana i wykorzystywana musi przestrzegać kilku podstawowych zasad. Tylko wówczas możliwe będzie określenie najważniejszych celów, zadań i założeń ontologii, a także pozwoli to na lepsze zrozumienie założeń głoszonych zarówno przez Arystotelesa jak i przez fenomenologów.
Do zasad tych zaliczyć należy przede wszystkim:
- Ontologiczna zasada sprzeczności;
- Zasada wyłączonego środka.
Po zapoznaniu się z tymi zasadami można przedstawić poglądy fenomenologów oraz Arystotelesa na zagadnienie ontologii. Jak już zostało wspomniane wcześniej, dla Arystotelesa, ontologia była rdzeniem i podstawą dla jego metafizyki. Z tego też względu, jej najważniejszym celem było zajmowanie się analizą ogólnych właściwości bytu. Szerzej ujmując tę kwestię, dla dzięki ontologii Arystoteles mógł określać substancję jako coś, co jest określone za pomocą różnego rodzaju cech, znajdujących się w pewnym stosunku względem siebie, a tym samym, do pewnego stopnia są one od siebie całkowicie uzależnione. W tym przypadku, substancjami takimi mogą być nie tylko określone przedmioty czy też rzeczy, ale także konkretne osoby i zjawiska. Ważne, by można je było opisać za pomocą określonych cech definiujących ich charakter, znaczenie oraz ogólną rolę.
Niezwykle istotna była tutaj również samoistność poszczególnych substancji. Dodatkowo, w ontologii arystotelesowskiej dokonywano rozróżnienia na:
- Byt rzeczywisty i byt pomyślany;
- Przedmioty realne i przedmioty idealne.
Natomiast w przypadku fenomenologów ontologia oceniana jest bardziej pod kątem logiki, która nadaje jej nieco inny wymiar niż arystotelesowska metafizyka. Okazuje się bowiem, że w ujęciu logicznym, ontologia przyjmuje rolę teorii naczelnych zasad bytu jako takiego. W przypadku fenomenologów, ontologia to wszystko to co można poznać za pomocą swoistego intelektualnego, umysłowego wglądu w istotę rzeczy.
Tutaj, bardzo istotną kwestię odgrywa fakt, że dociekając istoty rzeczy, usiłujemy uzyskać odpowiedź na pytanie "co to jest?". W odpowiedzi otrzymujemy pewnego rodzaju definicję, która jednocześnie jest wyjaśnieniem pojęcie, a z drugiej strony jest jasnym stwierdzeniem, które nie podlega dyskusjom ponieważ znaczenie tych przedmiotów, cech, właściwości, itp. jest już z góry ustalone i zajmuje określone miejsce w naszej mowie. Tak wiec nie można tych definicji traktować jedynie jako pewną alternatywę, a należy je przyjąć jako coś pewnego, stałego i niezmiennego. Z tego też względu, definicje te najczęściej określane są mianem definicji rzeczowych.
W takim rozumieniu, ontologia jest niczym innym jak tylko dążeniem do otrzymania rzeczowych oraz pewnych terminów, które oparte są o znaczenie, które zostało w określonym języku przyporządkowane do danego określenia.
Jak więc widać, zarówno Arystoteles jak i fenomenologowie zajmowali się dochodzeniem do istoty rzeczy na podstawie odpowiednio sformułowanych pytań. Jednak analizując powyższe podejścia można tutaj zauważyć pewne różnice, które zmieniają charakter ontologii i nadają jej nieco inne znaczenie.
W jaki sposób rozwijali argumentację w kwestiach pojmowania Boga i duszy ludzkiej myśliciele: Św. Augustyn, Św. Tomasz, rzecznicy odnowionej scholastyki w XX wieku
Na przestrzeni lat, koncepcja Boga oraz duszy ludzkiej nieustannie się zmieniała. Praktycznie każdy z filozofów i przedstawicieli różnych nurtów charakteryzował się zupełnie odmiennym poglądem na temat Boga, jego znaczenia i wpływu na człowieka, a tym samym również na ludzką duszę.
W przypadku św. Augustyna, który posiadał bardzo mocną świadomość prawd wiecznych, tylko dzięki Bogu prawdy te mogą w rzeczywistości funkcjonować, a skoro działają Bóg musi istnieć. Z tego samego względu również dusza ludzka jest nieśmiertelna. Takie podejście do rozumienia Boga sprawiło, że dla św. Augustyna Bóg był wszelkim ośrodkiem myśli filozoficznej. Przejawiało się to w następujących poglądach:
Bóg ma znaczącą przewagę nad światem
Bóg jest bowiem istotą wszechwiedzącą, samoistną, najwyższą, a przede wszystkim całkowicie niezależną. Co więcej, Bóg jest nie tylko bytem samym w sobie, ale jest także przyczyną i najważniejszym czynnikiem, który powołał do życia pozostałe byty. To dzięki Niemu inne byty mogą funkcjonować na ziemi. Wg św. Augustyna Bóg jest również najistotniejszym przedmiotem wszelkiego poznania, a także jest również najwyższym dobrem, a przy tym jest jednocześnie powodem całego dobra, które pojawia się na świecie. Wszelkie zło, które pojawia się na świecie jest skutkiem odsunięcia się człowieka od Boga.
Dusza posiada przewagę nad ciałem
dzieje się tak głównie dlatego, iż dusza jest substancją samoistną, która nie posiada żadnych własności konkretnego ciała, nie posiada materii. Dusza jest odpowiedzialna za myślenie, za pamięć oraz za wolę. Z tego też względu jest bytem doskonalszym od ludzkiego ciała. Do doskonałości zbliża ją również fakt, iż jest ona o wiele bardziej zbliżona do Boga, z uwagi na swoją niezniszczalność oraz nieśmiertelność.
Natomiast w ujęciu św. Tomasza, Bóg jest bytem, który można zrozumieć ludzkim umysłem. Z tego też względu można wyróżnić pięć podstawowych dowodów, które potwierdzają istnienie Boga:
- Przyczyną ruchów jest Bóg
- Bóg jest przyczyną świata (ponieważ świat nie jest samoistny)
- Przypadkowość rzeczy wymusza niejako funkcjonowanie pewnej istoty koniecznej
- Musi istnieć istota najdoskonalsza
- Musi istnieć "najwyższy rozum"
Z zasad tych można wywnioskować, iż Bóg jest istotą samoistną, najwyższą, najdoskonalszą i jest przyczyną wszystkiego co dzieje się na ziemi, jest też stworzycielem świata. Dodatkowo, Bóg jest również stwórcą świata duchów, a więc i istot, których obecność jest niemożliwa do wykrycia ludzkim rozumowaniem.
Św. Tomasz uważa, iż człowiek jest swoistym zjednoczeniem duszy i ciała, jest jednością. W ujęciu św. Tomasza, ciało nie jest więzieniem dla duszy, a wyłącznie jej dopełnieniem. Tylko dzięki ciału dusza może funkcjonować w doczesności, dopiero po śmierci ciała, dusza może działać bez ciała, jako ta która jest nieśmiertelna. Jednocześnie jest również samoistna. Co ciekawe, św. Tomasz, uważa również, że to dusza decyduje o tym, że dana jednostka przynależy do ludzkiego gatunku.
W przypadku neoscholastyków pojęcie duszy zbliżone jest do tego, które przestawiane było przez św. Tomasza. Człowiek nie może być albo tylko ciałem albo jedynie duszą, aby istnieć musi on łączyć ze sobą obydwie płaszczyzny, a więc musi być jednością.
Bóg w rozumieniu neoscholastyków jest bytem nadrzędnym, który można poznać wyłącznie za pomocą rozumu.
Etyka doby współczesnej. Jaką należałoby zająć postawę odnośnie problematyki dobra i zła moralnego, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii sposobu formułowania ocen etycznych, a więc też praktycznego rozumienia moralności w świetle przemyśleń własnych
Niezależnie od okresu historycznego i filozofii, którą się głosi rozróżniano pojęcie dobra i zła moralnego. W takim rozumieniu, dobro jest wszystkim tym czego pożądają inni (Arystoteles). Natomiast dla św. Tomasza dobro jest pewnego rodzaju własnością, która jest charakterystyczna dla każdego bytu. Dobro jest pięknem, jest wszystkim tym do czego każdy człowiek powinien dążyć. Zło zaś pojawia się wszędzie tam, gdzie nie ma dobra (św. Tomasz).
Formułowanie ocen ludzkiej działalności jest procesem niezwykle trudnym, ponieważ często opiera się o system wartości, który dla każdego człowieka może być różny, może oznaczać różne rzeczy. Dzieje się tak głównie dlatego, że wzorce, które są przejmowane przez poszczególne osoby, wielokrotnie wykraczają poza określone schematy i ogólnie przyjęte normy.
Natomiast wszystkie oceny, które są formułowane przez ludzi opierają się głównie o ich sumienie, o autonomiczne myślenie, system wartości oraz zakres prowadzonych działań. z tego też względu, niejednokrotnie, można odnieść wrażenie, że oceny odnośnie dobra i zła moralnego, a tym samym oceny postaw, które są przyjmowane przez poszczególne osoby dotyczą wyłącznie indywidualnych rozważań dotyczących tego, co dana osoba uważa za moralne lub nie.
W tym przypadku, niewątpliwie liczy się przede wszystkim sposób, w który dana osoba postrzega rzeczywistość, jak bardzo elastyczna jest w swoich poglądach i wartościach, które wyznaje, a przede wszystkim jak dużą tolerancją charakteryzuje się jej postawa.
Fakt, iż ocena moralności, zasadności postępowania, a także ogólnego rozumienia i postrzegania dobra i zła jest tak odmienna i uzależniona od szeregu czynników zewnętrznych sprawia, że wystawienie obiektywnej oceny postępowania, która nie będzie budziła jakichkolwiek zastrzeżeń jest praktycznie niemożliwe. Może się bowiem okazać, że nawet w trakcie osądzania i oceniania kogoś za popełnione przestępstwo można go skazać wyłącznie w świetle obowiązującego prawa. Analizując jego zachowanie i działanie pod względem oceny moralnej, może się okazać, że każdy człowiek znajdzie zupełnie inne uzasadnienie jego czynów lub będzie w stanie, do pewnego stopnia zrozumieć zasadność jego postępowania. I tak na przykład jeśli mamy do czynienia z osobą kradnącą jedzenie w supermarkecie, z punktu widzenia prawa, popełnia ona czyn zabroniony. Dodatkowo, w świetle religii i ogólnie przyjętych wartości kradzież jest zła. Jednak decydując się na głębszą analizę zachowania takiej osoby, może się okazać, że kradła ona jedzenie dla swojej rodziny lub kradła je dla siebie ponieważ była głodna, a nie było jej stać na zakup żywności. W tym wypadku ocena takiego zachowania nie jest już taka prosta. Zwłaszcza, że dla osób o nieco innym systemie wartości, gdzie instynkt samozachowawczy, chęć przetrwania i walka o realizację podstawowych potrzeb będzie stała wyżej nad prawością, czyn ten może być w pełni uzasadniony, a nawet do pewnego stopnia również usprawiedliwiany.
Formułowanie odpowiednich ocen moralnych jest zadaniem niezwykle trudnym i wymaga ogromnej otwartości, empatii oraz tolerancji, która pozwoli zrozumieć, że na świecie może istnieć więcej niż jeden sposób postrzegania rzeczywistości, odmienne systemy wartości, które niekonieczne są systemami złymi czy nieprawidłowymi.