Myślenie dychotomiczne jest myśleniem, uwzględniającym jedynie skrajności. Znany psycholog Aaron Beck uznał je za błąd procesów myślowych. To bowiem postrzeganie zjawiska jedynie w jego skrajnych aspektach, np. dobry-zły, czarny-biały, przyjaciel-wróg. Stosowanie myślenia dychotomicznego może prowadzić do wielu trudności, w tym problemów w komunikacji czy innych problemów psychologicznych.
Myślenie dychotomiczne - czym jest? Przykłady dychotomii
Dychotomia myślenia to myślenie zerojedynkowe, obejmujące jedynie dwie skrajne postawy (np.: czarny-biały). Często cechuje osoby o konserwatywnych poglądach, ale nie jest to regułą. Może występować u osób o skłonnościach perfekcjonistycznych, narcystycznych. Myślenie dychotomiczne uznawane jest za błąd myślowy, pułapkę myślową. Dla przykładu:
- "Coś mi się nie udało - jestem do niczego";
- "Wszyscy mnie opuścili";
- "Nikt mnie nie lubi" itp.
Dlaczego stosujemy myślenie dychotomiczne?
Dlaczego zdarza się nam stosować myślenie dychotomiczne? Dlaczego widzimy świat tylko czarny lub biały? Jest taki przede wszystkim dlatego, że myślenie dychotomiczne jest proste, budujemy uproszczony świat i poruszamy się z nim z jednej skrajności w drugą. Poza tym, myślenie dychotomiczne jest bezpieczne, poruszamy się miedzy dwiema skrajnościami, nie musimy zastanawiać się, co jest pomiędzy nimi. Taka postawa sprawia, że mamy ugruntowane poglądy, nie musimy brać udziału w dyskusji, walczyć o swoje zdanie. Nie jest to oczywiście zjawisko pozytywne - dychotomia myślenia sprzyja sztywności myślowej, uniemożliwia nam rozważenie wielu punktów widzenia, nie sprzyja rozwojowi osobistemu.
Skutki myślenia dychotomicznego
Nie da się ukryć, że myślenie dychotomiczne nie jest korzystne - ono rodzi szereg problemów, przede wszystkim:
- uniemożliwia dostrzeżenie całego problemu, a jedynie jego skrajne rozwiązania, dobiera nam elastyczność w myśleniu i działaniu;
- może prowadzić do problemów z samooceną i pewnością siebie, np. gdy myślimy "Jestem beznadziejna, nic mi się nie udaje";
- może powodować problemy w relacjach z innymi, np. gdy uznamy, że ktoś nie jest przyjacielski, od razu zaklasyfikujemy go jako osobę samolubną, podczas gdy ta osoba może być po prostu nieśmiała;
- może prowadzić do wykształcenia się stereotypów, uprzedzeń i innych objawów nietolerancji;
- może prowadzić do nadmiernego perfekcjonizmu lub wręcz pedantyzmu.
Uwaga - długo stosowane myślenie dychotomiczne może doprowadzić do myśli rezygnacyjnych, depresyjnych, a nawet samobójczych czy zaburzeń psychicznych - oczywiście w skrajnych przypadkach.
Inne pułapki myślowe
Poza myśleniem dychotomicznym możemy wpadać jeszcze w kilka pułapek myślowych. Warto je poznać i dowiedzieć się, czy faktycznie zdarza się nam ich ulegać.
1. Generalizacja
Generalizacja to kolejna, częsta pułapka myślowa, obejmująca uogólnianie zdarzeń - dla przykładu, gdy raz źle nam poszła rozmowa o pracę stwierdzamy, że kolejne również będą nieudane i nie ma sensu nawet się na nie udawać.
2. Pochopne wyciąganie wniosków
Bardzo często mamy tendencje do pochopnego wyciągania wniosków, do stawiania tez bez ich potwierdzenia, dla przykładu:
- "I tak mnie nie przyjmą do tej pracy, nie ma sensu iść na rozmowę kwalifikacyjną";
- "I tak mu się nie podobam, nie ma sensu starać się, aby mnie zauważył".
Ta pułapka ma bardzo negatywne skutki dla naszej samooceny i pewności siebie, może prowadzić nawet do myśli depresyjnych.
3. Przepowiadanie przyszłości
W ramach tej pułapki dochodzi do snucia wizji na przyszłość bez przesłanek ku takiej wersji. Dla przykładu:
- "Jak odezwę się wśród nich to na pewno mnie wyśmieją";
- "na pewno wyrzucą mnie z pracy";
- "Ona na pewno kogoś ma".
Wizualizowanie przyszłości obejmuje zarówno kontakty z innymi, jak i nasze życie osobiste i zawodowe.
4. Czytanie w myślach
Kolejna pułapka, tym razem obejmuje niejako czytanie w myślach drugiej osoby, czyli uznawanie, że coś istnieje podczas gdy nie mamy nawet na to dowodów. Pułapka jest podobna do poprzednich, ale obejmuje bardziej to, co sądzą na nasz temat inni dla przykładu:
- "Zaśmiała się, na pewno ze mnie";
- "Nie odzywa się, na pewno mnie nie lubi".
Pułapka ma ogromny wpływ na funkcjonowanie w społeczeństwie.
5. Katastrofizacja
Pułapka idealna dla hipochondryków i osób, które myślą podobnie. Obejmuje zwiększanie wagi problemów, dla przykładu:
- "To będzie dramat, gdy oni się spotkają";
- "Zabiję się, jak on mnie zostawi";
- "To będzie tragedia, jak nie dostanę tej pracy".
6. Obwinianie
Kolejna pułapka obejmuje zrzucanie odpowiedzialności na innych lub czynniki zewnętrzne, zdejmuje z nas odpowiedzialność za nasze niepowodzenia, na przykład:
- "To przez nich się tak czuję";
- "To nie moja wina, były korki";
- "Źle się czułem, nie mogłem tego zrobić".
Stosowanie tej pułapki może sprawić, że będziemy nagminnie unikać odpowiedzialności i stale wyszukiwać przyczyn, które mogą nas w danej sytuacji usprawiedliwić.
Jak unikać myślenia dychotomicznego i innych pułapek myślowych?
Planujesz ustrzec się dychotomii w myśleniu, być osobą elastyczną, kreatywną i tolerancyjną? Chcesz pozbyć się w myśleniu dychotomii i innych podobnych pułapek? Poniżej kilka porad, które możesz wykorzystywać na co dzień.
- Ćwicz kreatywność - wymyślaj nowe rozwiązania dla danych problemów, nie zadowalaj się jednym, zastanawiaj się: "Co by było, gdyby…";
- Doskonal empatię - zastanawiaj się, co czują inne osoby w danej sytuacji, czy ich emocje są odmienne od Twoich?
- Staraj się być osobą tolerancyjną - interesuj się tym, co nowe, inne, nieznane, nie skreślaj od razu kogoś, kto jest inny niż Ty, wysłuchaj go i postaraj się zrozumieć;
- Ucz się akceptować osoby, które myślą inaczej niż Ty, ich zdanie może być odmienne ale ciekawe i warte usłyszenia.
Wprowadzanie powyższych porad i prowadzenie walki z pułapkami myślowymi może przynieść wiele korzyści - przede wszystkim sprawi, że będziesz osobą bardziej kreatywną, elastyczną i świadomą siebie. Pamiętaj, świat nie jest czarno-biały i tylko od Ciebie zależy, czy i kiedy okryjesz wszystkie jego kolory.